Өсөж үү? Өсч үү?

Фэйсбүүкийн "Зугаатай хэл шинжлэл" гэдэг групт дээрх асуултыг тавьсан байна; "Өсөж үү? Өсч үү?". Тэгээд 1983 онд зохиогдсон Ц.Дамдинсүрэн, Б.Осор нарын "Монгол үсгийн дүрмийн толь"-ийг http://mn.wikipedia.org/wiki/Кирилл_монгол_бичгийн_дүрэм хаягаас харлаа. Хэчнээн вики ч алдаагүй оруулсан шиг байдаг юм. Энд нийт 64 дүрэм байна. Тэгэхээр зөв дүрмээ хайж олох шаардлага гарлаа. Ингээд хайсаар хамгийн түрүүнд олдсон дүрэм бол "Балархай эгшгийн дүрэм" бүлгийн "Дүрэм 18"-д:

Заримдаг гийгүүлэгч нь заримдаг гийгүүлэгчийн дараа орохдоо сүүлчийн заримдаг нь өмнөө буюу хойноо аль хэлэгдэх талдаа заавал эгшигтэй бичигдэнэ. Жишээлбэл: модот, модтод, хожид, хождох, бусад, бусдад, эзэд, батад, ахад, лацад, мөчид, хойшид, буцаж, эцэс, ачит, анжис гэх мэт.Гажилт: Заримдаг гийгүүлэгчийн дотроос с, х үсгийн дараа т, ч үсэг өмнө хойноо эгшиггүй орж болно. Жишээлбэл: туст нөхөр, түүхт он, усч хүн, түүхч эрдэмтэн гэх мэт.

Дээр дүрмийн үндсэн хэсгээр нь:

өс+ж=өсөж болж байна.

Гэтэл гажилтыг нь авч үзвэл:

өс+ч=өсч гэж бичиж мөн болж байгаа юм.

Дүрэм 18-ын хувьд өсөж, өсч хоёр хоёулаа зөв болж таарлаа. Тэгтэл нэг үгийг олон янзаар бичнэ гэдэг байж болшгүй зүйл юм. Тиймээс энэ хоёрын аль нэг нь л яг зөв нь байх ёстой. Тэгвэл эндээс мөрдөж гарах нь өс гэдэг үгэнд -ж залгадаг уу? -ч залгадаг уу? гэдэг асуулт юм. Дахиад дүрмээсээ хайя.

Дүрэм 40:

Нөхцөл үйлийн зэрэгцэх хэлбэрийн –ж, -ч нөхцөлийг үгэнд залгахдаа:

• Эгшгээр төгссөн үгийн хойно –ж нөхцөлийг бичнэ. Жишээлбэл: хурааж, гүйцээж, манаж, харайж, орхиж гэх мэт.

• Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд зөвхөн –ж бичнэ. Жишээлбэл: бодож, хатаж, буцаж, оршиж, дасаж, бялхаж, гацаж, засаж, дуусаж, нисэж гэх мэт.

• Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд ихэвчлэн –ж бичих боловч хааяа -ч бичих удаа бий:

Ингэхээр "өс" буюу заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд -ж залгадаг болж "өсөж" гэж бичих нь зөв боллоо. "Усч" гэдэг үгтэй адилтгаж "өсч" гэж бичнэ гэж зарим хүмүүс хэлж байсан. "Усч" гэдэгт залгасан -ч нь нөхцөл үйлийн зэрэгцэх хэлбэрийн -ж, -ч нөхцөл биш учраас "Дүрэм 40" биелэхгүй юм.

10 жил Монгол хэл гэдэг хичээл заалгуулчхаад одоо л дүрмээ харж байдаг, би гэдэг хүн бас ичмээрээ. Хөөрхий!